Er zijn verschillende verklaringen voor, de één al fantasierijker dan de andere. Bronnen die deze staven zijn er echter niet. Een 1 aprilgrap groeide door de eeuwen heen uit tot een internationale volkstraditie waarbij mensen elkaar op 1 april voor de gek proberen te houden. Het gebruik is niet alleen in Europa bekend, maar ook in Amerika, Australië en Noord-Afrika. Het slachtoffer wordt er op uitgestuurd om allerlei verzonnen en onbestaande spullen te gaan kopen of ophalen. Vroeger was er vooral veel ‘vraag’ naar een rond vierkant, een emmer stroom, een ronde cirkelzaag voor rechte hoeken, een kilo gebakken lucht of muggenteentjes. Het voldeed aan de behoefte om te plagen en te lachen en zo de dagelijkse beslommeringen te vergeten.
Verschillende theorieën en verhalen.
Zoals met veel volkstradities bestaan er verschillende theorieën en verhalen over het ontstaan van de 1 aprilgrap. Vaak wordt het invoeren van de Gregoriaanse kalender in 1582, opgedragen door paus Gregorius XIII, als oorsprong van de 1 aprilgrap genoemd. Voor dat jaar werd oud en nieuw in katholieke landen acht dagen lang gevierd, van 25 maart tot en met 1 april. Sinds de invoering van de nieuwe kalender begint het nieuwe jaar op 1 januari. Maar door de beperkte communicatiemiddelen in die tijd duurde het vrij lang voordat iedereen dat doorhad. De onwetenden bleven nog een hele tijd het nieuwe jaar op 1 april vieren waardoor ze gepest werden als ‘achterlijk’ door de rest van de bevolking. Die pesterijen zouden vervolgens tot de traditie hebben geleid om elkaar voortaan op 1 april voor de gek te houden. In Frankrijk dateert de eerste verwijzing naar de 1 apriltraditie - ‘le poisson d’avril’ - uit 1508, dus nog voor de overstap naar de Gregoriaanse kalender. Er zijn nog bronnen van de 1 apriltraditie. Zo zou het Romeinse festival Hilaria een vroege voorloper zijn van de traditie. Dit festival begon op 21 maart, de eerste lentedag. Op de laatste dag, rond 1 april, verkleedden de burgers van Rome zich als narren, bootsten spottend politici na en haalden grappen uit met buren of vrienden om zodoende de frustraties van een heel jaar in één dag af te reageren. Een andere theorie is dat de 1 aprilgrap ontstaan is uit het middeleeuwse ‘feest der zotten’ dat erg populair was van de 5de tot de 16de eeuw. Ook in Vlaanderen gaat de 1 apriltraditie ver terug. De eerste 1 aprilgrap in het Nederlands komt uit een gedicht van rederijker Eduard de Dene, rond 1560 in Brugge. Hierin doorziet een knecht zijn heer die hem op 1 april heen en weer stuurt om nutteloze en onmogelijke boodschappen, zogenaamd ter voorbereiding van een huwelijksfeest. 1 april heette daarom ook wel verzenderkensdag. Volgens de Nederlandse cultuurhistoricus Jan ter Gouw (19de eeuw) is 1 april vooral voor kinderen bedoeld. Deze maakten op die dag een vis van papier en kleefden die stiekem op de rug van een klasgenoot, in de hoop dat die daar de rest van de dag mee bleef rondlopen. In het begin van de 20ste eeuw zijn het vooral de nieuwe massamedia die de aanstichter van 1 aprilgrappen worden: het op de been krijgen van een zo groot mogelijke menigte voor iets dat er niet blijkt te zijn.
Dit kan niet waar zijn! Of toch wel?
Zodra de twijfel toeslaat, is een 1 aprilgrap pas écht geslaagd. Die grap is intelligent, speelt in op de actualiteit en moet mensen ergens naartoe zenden, aldus de kenners. Vele aprilgrappen zijn te flauw voor woorden. Maar af en toe zit er een geslaagde tussen. Op 1 april 1960 werd in het journaal aangekondigd dat de Toren van Pisa was omgevallen. Er kwamen veel reacties van geschrokken en treurende mensen! Wie op 1 april 1999 naar het radionieuws luisterde, kreeg te horen dat het Atomium een illegaal bouwwerk is. De toren zou te hoog gebouwd zijn en dus moest de bovenste bol verdwijnen. Heel wat luisteraars trapten in de val! De moeder der 1 aprilgrappen blijft toch wel die van een Nederlandse beeldhouwer uit Zandvoort. Hij liet in zijn eigen badplaats een beeld aanspoelen dat oorspronkelijk van Paaseiland in de Grote Oceaan zou komen. Het strand stroomde vol met duizenden mensen die het beeld met eigen ogen wilden bekijken. De beeldhouwer, die het beeld zelf had gemaakt, vermomde zich en deed zich voor als een Scandinavische expert die het beeld kwam onderzoeken. Pas dagen later onthulde hij dat het om een 1 aprilgrap ging. Het hele land inclusief pers uit binnen- en buitenland waren er ingetrapt! Die man had natuurlijk het voordeel dat nepnieuws nog niet bestond. Alles wat toen op het journaal kwam, werd als waarheid aanzien. Tegenwoordig is het lastiger om iemand in het ootje te nemen, omdat we over een gezonde dosis scepsis beschikken. Door de strijd tegen fake news - dat wordt misbruikt om geld mee te verdienen - worden 1 aprilgrappen wereldwijd minder populair. Want juist door de ophef die kan ontstaan rondom een nepverhaal, wijzen die grappen op een ludieke manier op het belang van betrouwbare nieuwsvoorziening. De aprilvis is zijn onschuld verloren…
Agnes De Mulder
