Modeshow
Het moet gezegd, de kerk bood een feeëriek bloemenschouwspel, dat haar interieur en haar belangrijkste kunstwerken prachtig accentueerde. In dit kader organiseerden Dendermondse handelszaken modeshows op een catwalk die in de middenbeuk van de kerk was opgesteld. Het initiatief kreeg veel media-aandacht. Modeshows in nog actieve kerken, ook in onze streek, zijn al lang geen uitzondering meer en kunnen op veel bijval rekenen. Talrijk waren ook de enthousiaste lofbetuigingen van honderden bezoekers. Sommigen kwamen voor het eerst in het kerkgebouw en gaven hun ogen de kost, ze zagen niet enkel de bloemen en de mannequins…
Vier Vrede
Op zaterdag 11 november om 10.30 uur werd in het kerkgebouw, op diezelfde catwalk, traditioneel de Wapenstilstand van WOI herdacht. Die ‘Groote Oorlog’ legde onze Stad volledig in puin. De meeste huizen en openbare gebouwen werden systematisch in brand gestoken. Stadsgenoten verloren heel hun hebben en houden, sommigen hun leven. Het belangrijke stadsarchief ging in de vlammen op. De Dendermondse ziekenhuizen werden totaal vernield en bedlegerige zieken werden levend verbrand. Televisiebeelden van nu bewijzen dat geen lessen getrokken worden uit het verleden en dat telkens oorlog de vrede voorafgaat.
Goed dat deze pluralistische viering, met vertegenwoordigers van verschillende geloofsovertuigingen en van vrijzinnige humanisten en met medewerking van de Stedelijke Academie voor Muziek, Woord en Dans, in aanwezigheid van velen jong en oud, de dekenale kerk ook als ‘Huis van Vrede’ vereremerkt.
Kerken zijn huizen van gebed en van verbondenheid
Onze kerken, midden de aloude woonkerken in stad en land, zijn het resultaat van eeuwen Godsgeloof en onmeetbare gezamenlijke inspanningen van lokale gemeenschappen. Ambacht en kunst stonden toen in het teken van dat Geloof. In tijden van nood en ontreddering waren zij toevluchtsoord en bakens van hoop. Zij hebben eeuwenlang voor verbondenheid en geborgenheid gezorgd. Op iets meer dan één generatie is dat wereldbeeld in onze gemeenschap compleet gewijzigd. Gelukkig verdwijnen dominante en arrogante uitwassen van die levensbeschouwing in onze samenleving, vaak met pijnlijke bewustwording. Toch valt de christelijke stempel anno 2023 in ons maatschappelijk bestel niet te ontkennen en dat hoeft ook helemaal niet. Kerktorens blijven als merktekens in het Vlaamse landschap staan. Onze universele tijdrekening begint bij de geboorte van Jezus. Religieuze kunst heeft tijdloze meesterwerken opgeleverd. Kerken zijn vaak de grootste gemeenschapsgebouwen in dorp en stad. Maar veel van die kerken staan helaas grotendeels leeg. Laten we toe dat ze troosteloos leeg blijven en verkommeren, soms zelfs verloederen? Zijn er nieuwe bestemmingen?
Nieuwe nevenbestemmingen voor onze kerken
Het voelt onwennig aan om in een kerk andere dingen te beleven dan de eredienst op zaterdagavond of op zondag, andere dan doopplechtigheid of uitvaartdienst met enkele treurende naasten of onder massale belangstelling. Bij die laatste zie je aanwezigen, die niet langer beseffen wat aan het altaar gebeurt en waar af en toe de familie de priester de arm omwringt om zo min mogelijk religieus getinte bewoordingen en liederen te voorzien.
Een passieve vorm van brave, klassieke kunst- en cultuurbeleving is voor de kerkgangers zeker aanvaardbaar. Maar waar ligt de grens? Jazz in de kerk heeft nog een band met min of meer diepgewortelde christelijke roots, kerstconcerten lijken ook breed aanvaard. In 2022 organiseerde de kerkfabriek een concert met verdwenen Dendermondse processiemuziek, volop succes en geen probleem. Deze zomer lokte een tentoonstelling van schilderwerken met kerkinterieurs een paar duizend bezoekers, geen probleem. Verder hoeft dat echter niet te gaan! De receptie in de kerk, gaat voor sommigen over de rand. Ook afwijzende reacties op een ‘catwalk’ en op een modeshow van weliswaar ‘deftige’ kleding. Nochtans ook honderden ‘vind ik leuk’ reacties; niet dat daar de norm moet worden gezocht! Spelende en joelende 10-jarigen, die tijdens een ‘toonmoment’ van de muziekacademie in de kerk rondlopen, de preekstoel beklimmen en in de biechtstoelen kruipen, niet op het altaar!. Zalig die tweehonderd blije kinderen in de kerk maar oei, opgelet, kijk uit, zit stil, trek niet aan de oude leuning van de preekstoel…De ‘begeleiders’ zagen echter dat het goed was, kinderen keken rond, stelden achteraf vragen, hopelijk kregen ze ook goede antwoorden. Zo wordt in andere kerken ook geëxperimenteerd. Wat is mogelijk? Hoe creëren we blijvend draagvlak en nieuwe functies voor ons kerkgebouw in een ontkerkelijkende maatschappij?
Met open geest kritisch blijven
’t Is goed dat men zich bij die zogenaamde ‘nevenbestemmingen’ vragen stelt. De maatschappij evolueert, soms sneller dan ons belieft. We staan soms te kijken van wat vandaag algemeen aanvaard wordt en gisteren nog taboe was. Ook ons Godsbesef is geëvolueerd evenals onze godsdienstbeleving. De liturgie heeft sinds Vaticanum II voor sommigen onverteerbare wijzigingen ondergaan. ’t Is ook goed dat men toch grenzen stelt, lijnen trekt. Daartoe is inzicht en redelijkheid nodig. Niet de redelijkheid van enkele individuen alleen. Voortdurend reflecteren, luisteren, meningen laten botsen en genomen beslissingen evalueren is hier geboden. Zoals Jozef Cardijn het al kernachtig formuleerde: “zien, oordelen, handelen”. Voorzichtigheid ook, geen koudwatervrees, geen immobilisme, geen versteend geloof.
Wankele prioriteit voor kerkgebouwen
De Vlaamse overheid heeft in haar Eredienstendecreet van 2004 aan de Kerkfabrieken de zorg voor de materiële voorwaarden toevertrouwd om de eredienst in waardigheid mogelijk te maken. Dat was al zo sinds het concordaat van Napoleon met Paus Pius VII in 1801. Dat geeft verantwoordelijkheid, niet alleen aan plaatselijke pastoor en de kerkelijke hiërarchie maar ook aan de leken in het bestuur van de plaatselijke kerkfabrieken. Vooral in de komende jaren zullen de kerkfabrieken en de levende lokale geloofsgemeenschappen actief op zoek moeten naar manieren om het voortbestaan van hun parochiekerken maatschappelijk te verantwoorden. De kost immers voor het onderhoud en de instandhouding van monumentale kerkgebouwen komt in directe confrontatie met vele andere maatschappelijke prioriteiten als daar zijn: sociale zekerheid, veiligheid, internationale solidariteit, milieuzorg, onderwijs enz. Onderhoud van kerkgebouwen komt in directe concurrentie met nood aan duurzame huisvesting, sportinfrastructuur en in Dendermonde in het bijzonder ook met de restauratie van het Begijnhof en van het militair erfgoed.
We gaan het niet halen indien we, met steeds minder kerkgangers, blijven vasthouden aan wat ooit vanzelfsprekend was. Het opgehaalde ‘schaalgeld’ tijdens de wekelijkse eucharistievieringen dekt bij lange de kost van de verlichting niet, laat staan van de verwarming! Miljoenen euro’s zijn de komende jaren nodig om enkele van onze monumentale kerken (verder) te restaureren. Hoe overtuigen we de verkozenen van het volk (en het volk zelf) om daarin te blijven investeren? En in welke kerken nog? Het wordt moeilijk om te beweren dat we die gebouwen nodig hebben om goede Christenen te zijn.
Dwingend op zoek naar nevenbestemmingen of herbestemming.
Dendermonde telde tot voor kort nog 14 erkende parochiekerken van de rooms-katholieke eredienst en één erkende protestantse kerk op de Oude Vest. Recent werden de wijkkerken van het Keur en de Boonwijk onttrokken aan de eredienst. Hetzelfde staat te gebeuren met de wijkkerken van Den Briel in Baasrode en Lutterzele in St-Gillis. Zo blijven op het grondgebied van de Stad nog 10 oude, monumentale parochiekerken in gebruik. In 6 daarvan wordt nu nog zondagsdienst gevierd, in de andere gaan nog gebedsdiensten, uitvaarten, doopplechtigheden en soms nog huwelijken door. Tegelijk slinkt het aantal kerkgangers verder en blijven straks nog minder dan een handvol priesters over. Daarom blijft de Vlaamse overheid aandringen om het aantal van die erkende kerken verder te verminderen en te herbestemmen. Ook de stad Dendermonde legt ernstige financiële beperkingen op, waardoor nodige investeringen in onderhoud en restauratie uitgesteld of gewoon geschrapt worden. De voorbije Covid-19 pandemie en de energiecrisis hebben daar bovenop directe invloed gehad op het kerkelijk leven in onze lokale gemeenschappen. De ontkerkelijking zet zich voort en de Godvergeten verhalen blijven verwoestend. Van daaruit zijn zeker inkeer, introspectie en bescheidenheid nodig. Eens durven buiten de traditionele lijntjes kleuren. Met een positieve instelling, creativiteit, weerbaarheid, veerkracht en tastend Geloof geven we duidelijke tekenen van hoop. Daarmee kunnen we de komende uitdagingen aan.
Etienne Van Hecke
11 november 2023
