In welke zin dan?
Laat ik het volgend voorbeeld geven. Als je na iemands overlijden als priester iets wil te weten komen over de overledene kan je de familie samenbrengen, zelf de vragen stellen of hen voluit laten vertellen. In dat laatste geval stuur je dan niet zelf het gesprek maar laat je het zijn vrije gang gaan. Je gebruikt dan niet het vooropgestelde sjabloon maar durft buiten de lijntjes luisteren. In veel gevallen zal je achteraf op de uitvaart alleen de positieve zaken vermelden en de kleine kantjes verzwijgen of bedekt, omfloerst, soms met milde humor te berde brengen. Dat geeft dan wel op de uitvaart een licht vertekend beeld voor degenen die de overledene niet gekend hebben. Degenen die hem echter wel gekend hebben weten wel beter en brengen begrip op voor het selectieve verhaal dat wordt gereconstrueerd.
Als je in de voorbereiding naar de uitvaart de afzonderlijke familieleden contacteert en laat vertellen kom je nog andere zaken te weten en krijg je vaak een genuanceerder benadering.
Zo is het ook gegaan met de biografieën van Damiaan, zo goed als altijd door blanke, westerse auteurs geschreven. Damiaan moest ook wel heilig zijn, daarom werden de kleine kantjes verzwegen. In dit boek komt aan het licht dat hij in de geest van die tijd ook vooroordelen had die we vandaag als racistisch en paternalistisch zouden kunnen bestempelen.
Een eerlijkere biografie dus ?
Het werd alleszins geen geforceerde zoektocht naar Damiaan als held en heilige maar een ontmoeting met Damiaan als mens van vlees en bloed, met zijn geloof, zijn overtuigingen, zijn vooroordelen, zijn persoonlijkheid, zijn talenten én gebreken. Het plaatst Damiaan ook meer in de Hawaïaanse cultuur. In die zin opent het een nieuw venster, een nieuw perspectief op diens leven, zorgt het voor verdieping en verruiming van de blik op de heilige en laat het meer stemmen aan het woord dan alleen die van de blanke, westerse man.
Werden er heel nieuwe bronnen aangeboord?
De Hawaïaanse context waarin hij ginder leefde en werkte kwam voorheen zeker te weinig aan bod. De bronnen die dit keer werden geraadpleegd zijn in het Hawaïaans geschreven door Hawaïanen die Damiaan gekend hebben bij leven. Gemakshalve en misschien bevooroordeeld had men tot nu toe dat bronnenmateriaal verwaarloosd. In de zoektocht naar feiten had men de heilige een heldenpak aangemeten.
Zoals je weet ben ik ook een bewonderaar van de heilige Theresia van Lisieux. Ze stierf in 1897. Haar zus, die ook intrad, was een amateurfotografe. Gelukkig voor ons maakte ze heel wat foto’s van haar zus in het klooster. Niet alleen portretten maar ook actiefoto’s bv. toen de zusters samen de was deden of Theresia het hooi keerde in de kloostertuin.
Groot was mijn verbazing toen in de jaren ‘80 van de vorige eeuw een gerestaureerde versie van die foto’s gepubliceerd werd. Na haar heiligverklaring hadden de zusters zowat alle foto’s geretoucheerd dit is zeemzoeterig gemaakt. Waarom ze dat deden is voor ons moderne christenen een volslagen raadsel maar het paste blijkbaar in de geest van die tijd haar nog vromer te doen voorkomen dan ze op de foto’s volgens hun oordeel was.
Vandaag zijn we blij met de echte foto’s en ook met het echte verhaal van het klooster waarin ze leefde en streed. De waarheid maakt haar veel beminnenswaardiger- want op ons gelijkend - dan in de wat geforceerde biografie van voorheen.
Zo gaat dit boek ook te werk. Het haalt de vernis van het plaatje, brengt de oorspronkelijke kleuren van het verhaal weer tevoorschijn, zodat we ons beter kunnen inleven in wie Damiaan echt was.
Nog nieuwe zaken die aan het licht kwamen?
Voorheen was de blik van de schrijvers nogal eenzijdig gefocust op het hoofdpersonage. De alles bepalende context van een gezin, een kloostergemeenschap, de aanvankelijke missie op Hawaï en de nederzetting zelf werden te gemakkelijk herleid tot het decor waarin het hoofdpersonage zijn eenzame strijd voerde voor de goede zaak en eeuwige roem verwierf.
Zo wàs er al zorg en aandacht voor de zieken op het eiland en waren er al gezonde broeders of zusters die voor de melaatsen zorgen, zij het afwisselend, in shiften. Damiaans bleef ter plekke. Zijn komst luidde ook een aanzienlijk verbetering in van de fysieke en mentale leefomstandigheden van de getroffen archipelbewoners.
In het boek komen tenslotte een grote groep mensen aan het woord die Jozef De Veuster hebben beïnvloed en gevormd. We leren pater Damiaan beter kennen als we ook aandacht besteden aan die Hawaïanen met wie hij samenleefde. Deze getuigen worden in de nieuwe biografie meer hoorbaar.
Vandaar de titel: “In verbondenheid, een meerstemmige blik op Damiaan…”
Inderdaad, voor het eerste krijgt Damiaan meer kleur. Hij ontsnapt aan de hokjes waarin men hem heel de tijd probeerde te duwen. Bovenal wordt in deze biografie concreet duidelijk hoeveel hij van de Hawaïanen hield, ze gaande weg niet meer bekeek als melaatsen maar als medemensen zoals u en ik.
Zeker het lezen waar!
Luc De Donder
Uitgegeven bij Halewijn en geschreven door Ruben Boon ( 1988) historicus en werkend in het Damiaan museum in Tremelo en bij het graf van Damiaan in Leuven. 2022
